जग पूजा भनेको के हो र यो किन गरिन्छ?

जग पूजा, विशेषगरी नेपाली हिन्दु संस्कृतिमा प्रचलित एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक अनुष्ठान हो, जसलाई सामान्यतया घर, भवन, मन्दिर, वा कुनै संरचनाको निर्माण सुरु गर्नुअघि भूमिको सम्मान र आशीर्वाद प्राप्त गर्नका लागि गरिन्छ। यो पूजा हिन्दु धर्मको वैदिक परम्परासँग जोडिएको छ र यसको मुख्य उद्देश्य भूमि, प्रकृति र सम्बन्धित देवताहरूको कृपा प्राप्त गर्नु हो। यो अनुष्ठानले निर्माण कार्यलाई शुभ, समृद्ध र बाधारहित बनाउन मद्दत गर्ने विश्वास गरिन्छ। यस लेखमा जग पूजाको अर्थ, उद्देश्य, प्रक्रिया, र यसको सांस्कृतिक तथा धार्मिक महत्त्वबारे विस्तृत रूपमा चर्चा गरिनेछ।

जग पूजा भनेको के हो?

जग पूजा, जसलाई "भूमि पूजा" वा "भू-पूजन" पनि भनिन्छ, एक धार्मिक अनुष्ठान हो जसमा निर्माण कार्य सुरु गर्नुअघि भूमिको पूजा गरिन्छ। संस्कृत शब्द "जग" को अर्थ आधार, जग वा भूमि हुन्छ, र यो पूजा भूमि माता (पृथ्वी) र अन्य सम्बन्धित देवताहरू जस्तै वास्तु देवता, कुलदेवता, र गणेशजीलाई समर्पित हुन्छ। यो अनुष्ठान सामान्यतया घर, भवन, मन्दिर, पसल, वा कुनै पनि संरचनाको निर्माण सुरु गर्नुअघि गरिन्छ। यो पूजा विशेष गरी नेपाल, भारत र अन्य हिन्दु संस्कृति भएका क्षेत्रहरूमा प्रचलित छ।

जग पूजाको मुख्य उद्देश्य निर्माण स्थललाई पवित्र बनाउनु, त्यहाँ रहेका नकारात्मक शक्तिहरूलाई हटाउनु, र निर्माण कार्यलाई शान्तिपूर्ण र सफल बनाउन देवताहरूको आशीर्वाद प्राप्त गर्नु हो। हिन्दु विश्वास अनुसार, पृथ्वी एक जीवित शक्ति हो, र त्यसलाई सम्मान गर्नु आवश्यक छ। कुनै पनि संरचना निर्माण गर्न भूमिमा खन्नुपर्ने भएकाले, यो कार्यलाई पृथ्वी माताको अनुमति लिने प्रक्रियाको रूपमा हेरिन्छ। साथै, वास्तुशास्त्रको नियमअनुसार, भूमिको ऊर्जा सन्तुलनमा राख्न र निर्माण कार्यमा कुनै बाधा नआओस् भन्ने उद्देश्यले यो पूजा गरिन्छ।

जग पूजा किन गरिन्छ?

जग पूजा गरिनुका धेरै धार्मिक, सांस्कृतिक, र व्यावहारिक कारणहरू छन्। तल यी कारणहरूलाई विस्तृत रूपमा उल्लेख गरिएको छ:

भूमिको सम्मान र कृतज्ञता: हिन्दु धर्ममा पृथ्वीलाई माता (भूमि माता) को रूपमा पूजा गरिन्छ। पृथ्वीले हामीलाई खाना, बास, र जीवनका लागि आवश्यक सबै कुरा प्रदान गर्छ। निर्माण कार्यका लागि भूमिमा खन्नु वा परिवर्तन गर्नु भनेको पृथ्वी मातालाई प्रभावित गर्नु हो। त्यसैले, जग पूजामार्फत पृथ्वीको सम्मान र कृतज्ञता व्यक्त गरिन्छ।
वास्तु दोष हटाउन: वास्तुशास्त्रमा, प्रत्येक भूमिको आफसँगै विशेष ऊर्जा हुन्छ। यदि यो ऊर्जा सन्तुलित नभएमा, निर्माण कार्यमा बाधा, दुर्घटना, वा भविष्यमा समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छन्। जग पूजाले वास्तु दोषलाई हटाउन र भूमिको ऊर्जालाई सकारात्मक बनाउन मद्दत गर्छ।
देवताहरूको आशीर्वाद: जग पूजामा गणेश, विष्णु, शिव, वास्तु देवता, र कुलदेवताको पूजा गरिन्छ। गणेशलाई विघ्नहर्ताको रूपमा पूजा गरिन्छ ताकि कुनै पनि बाधा नआओस्। यस्तै, अन्य देवताहरूको पूजाले निर्माण कार्यलाई शुभ र समृद्ध बनाउने विश्वास छ।
सुरक्षा र समृद्धिको कामना: निर्माण कार्यमा धेरै जोखिमहरू हुन्छन्, जस्तै दुर्घटना, आर्थिक हानि, वा प्राकृतिक प्रकोप। जग पूजाले यी जोखिमहरूलाई कम गर्न र निर्माण कार्यलाई सुरक्षित र सफल बनाउन आध्यात्मिक शक्ति प्रदान गर्ने विश्वास गरिन्छ। साथै, पूजा गरिएको स्थानमा बसोबास गर्ने व्यक्तिहरूको समृद्धि र सुखको कामना पनि गरिन्छ।
सांस्कृतिक परम्पराको निरन्तरता: नेपाल र भारतमा जग पूजा एक पुरानो परम्परा हो। यो अनुष्ठानले परिवार, समुदाय, र समाजलाई सांस्कृतिक रूपमा जोड्छ। यो कार्यले नयाँ सुरुवातलाई शुभ र पवित्र बनाउने प्रचलनलाई निरन्तरता दिन्छ।
नकारात्मक शक्तिहरूको नाश: हिन्दु विश्वास अनुसार, कुनै पनि स्थानमा नकारात्मक शक्तिहरू वा आत्माहरूको प्रभाव हुन सक्छ। जग पूजाले यी शक्तिहरूलाई हटाउन र स्थानलाई पवित्र बनाउन मद्दत गर्छ।

जग पूजाको प्रक्रिया

जग पूजाको प्रक्रिया सामान्यतया पण्डित वा पुरोहितको नेतृत्वमा गरिन्छ। यो अनुष्ठानमा निम्न चरणहरू समावेश हुन्छन्:

शुभ मुहूर्त निर्धारण: पूजा गर्नुअघि पण्डितले पञ्चाङ्ग हेरेर शुभ दिन, समय, र मुहूर्त निर्धारण गर्छन्। यो सामान्यतया ग्रह-नक्षत्र र वास्तुशास्त्रको नियमअनुसार गरिन्छ।
स्थानको तयारी: निर्माण स्थलमा एक विशेष स्थान छनोट गरिन्छ, जहाँ पूजा गरिन्छ। यो ठाउँ सफा गरिन्छ र चौकोले सजाइन्छ।
संकल्प र गणेश पूजा: पूजा सुरु गर्नुअघि संकल्प लिइन्छ, जसमा निर्माण कार्यको उद्देश्य र सफलताको कामना गरिन्छ। गणेशजीको पूजा पहिले गरिन्छ, किनभने उनी विघ्नहर्ता हुन्।
भूमि र वास्तु पूजा: भूमि मातालाई पूजा गर्न फूल, अक्षता, चन्दन, र अन्य पूजा सामग्री चढाइन्छ। वास्तु देवताको पनि पूजा गरिन्छ।
हवन र मन्त्र जप: हवन गरिन्छ, जसमा मन्त्र जप गरी अग्निमा समिधा, घ्यू, र अन्य सामग्री चढाइन्छ। यो प्रक्रियाले वातावरणलाई शुद्ध बनाउँछ।
बलिदान वा प्रतीकात्मक अनुष्ठान: केही समुदायमा प्रतीकात्मक रूपमा नरिवल, कुभिन्डो, वा अन्य वस्तु बलिदानको रूपमा चढाइन्छ। यो पृथ्वी माताको सम्मान र उनको अनुमति लिने प्रतीक हो।
प्रसाद वितरण: पूजा सम्पन्न भएपछि प्रसाद वितरण गरिन्छ र निर्माण कार्यको औपचारिक सुरुवात हुन्छ।

जग पूजाको महत्त्व

जग पूजा केवल धार्मिक अनुष्ठान मात्र होइन, यो एक सामाजिक र सांस्कृतिक कार्य पनि हो। यो पूजाले परिवार र समुदायलाई एकजुट बनाउँछ र नयाँ सुरुवातलाई उत्सवको रूपमा मनाउने अवसर प्रदान गर्छ। यो अनुष्ठानले मानिसहरूलाई प्रकृतिप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्न र आफ्नो कार्यलाई शुभ बनाउन प्रेरित गर्छ। साथै, यो पूजाले मानिसहरूमा आध्यात्मिक विश्वास र मानसिक शान्ति प्रदान गर्छ।

निष्कर्ष

जग पूजा नेपाली हिन्दु संस्कृतिको एक अभिन्न हिस्सा हो, जसले निर्माण कार्यलाई शुभ, सुरक्षित, र समृद्ध बनाउने विश्वास राखिन्छ। यो अनुष्ठानले पृथ्वी माता, वास्तु देवता, र अन्य देवताहरूको सम्मान गर्दै नकारात्मक शक्तिहरूलाई हटाउँछ र सकारात्मक ऊर्जा प्रवाह गर्छ। यो पूजा धार्मिक, सांस्कृतिक, र व्यावहारिक दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण छ, किनभने यसले मानिसलाई प्रकृतिसँग जोड्छ र नयाँ सुरुवातलाई पवित्र बनाउँछ।